Trong thời đại AI đang dần trở thành “đồng nghiệp” không thể thiếu của dân văn phòng, việc biết cách trò chuyện với AI – hay cụ thể hơn là biết “ra đề bài” đúng cách – ngày càng quan trọng. Dù bạn đang dùng ChatGPT, Claude, Gemini hay bất kỳ nền tảng AI nào, một điều luôn đúng: muốn nhận kết quả chất lượng, bạn cần biết cách đặt prompt tốt.
Nhưng đây lại chính là điểm khiến nhiều người gặp khó khăn. Rất nhiều người dùng AI mỗi ngày nhưng chỉ nhập vài dòng ngắn ngủi rồi… thất vọng vì AI “trả lời không đúng ý”. Vấn đề nằm ở chỗ: họ chưa biết cách cấu trúc tư duy để hướng dẫn AI làm việc theo đúng mục tiêu. Prompt không đơn thuần là “gõ vài chữ” – nó là cách bạn truyền đạt tư duy, mục tiêu và logic cho AI hiểu.
Vì sao cần đến “tư duy cấu trúc” khi viết prompt?
Prompt tốt không phải là prompt “dài dòng”, mà là prompt có cấu trúc. Nó giống như cách bạn lên dàn ý cho một bài thuyết trình, chia đề mục cho một kế hoạch marketing hay viết email rõ ràng mạch lạc. Khi áp dụng tư duy cấu trúc vào prompt, bạn không chỉ khiến AI hiểu đúng hơn mà còn giúp chính bạn sắp xếp lại ý tưởng, từ đó ra quyết định hiệu quả hơn.
20 prompt dưới đây được xây dựng dựa trên các mô hình tư duy cấu trúc như: SWOT, MECE, 5 Why, SCAMPER, TRIZ, Pyramid Principle, RICE, v.v… Đây đều là những công cụ đã được ứng dụng thành công trong phân tích, hoạch định và giải quyết vấn đề ở các doanh nghiệp lớn. Khi chuyển hóa thành prompt, chúng sẽ trở thành “khuôn mẫu tư duy” giúp bạn tương tác với AI một cách chuyên nghiệp và hiệu quả.
- SWOT
👉 “Hãy dùng SWOT phân tích thật cụ thể 3 điểm mạnh, 3 điểm yếu, 3 cơ hội và 3 thách thức lớn nhất của [chủ đề].” - MECE
👉 “Phân chia tất cả nguyên nhân của [vấn đề] thành các nhóm rõ ràng, không chồng chéo để tìm hướng giải quyết hiệu quả nhất.” - Ma Trận Quyết Định
👉 “Dùng ma trận quyết định, so sánh cụ thể 3 lựa chọn tốt nhất cho [vấn đề] dựa trên chi phí, hiệu quả và thời gian thực hiện.” - Chi Phí – Lợi Ích
👉 “Tính toán nhanh chóng lợi ích, chi phí và rủi ro của phương án [X] liên quan đến [chủ đề].” - OODA Loop
👉 “Dựng nhanh vòng lặp OODA (Quan sát – Định hướng – Quyết định – Hành động) để xử lý hiệu quả tình huống khẩn cấp về [chủ đề].” - Phân Tích Gốc Rễ (5 Why)
👉 “Hỏi liên tục ‘Tại sao?’ 5 lần để xác định rõ nguyên nhân cốt lõi gây ra [vấn đề] và đưa ra giải pháp cụ thể nhất.” - Nguyên Lý Đầu Tiên (First Principles)
👉 “Phân rã [chủ đề] về các thành phần cơ bản nhất rồi xây dựng lại giải pháp sáng tạo từ gốc.” - Force Field Analysis
👉 “Liệt kê rõ 3 lực thúc đẩy và 3 lực cản trở đối với [thay đổi] và đề xuất cách tăng lực thúc đẩy, giảm lực cản trở.” - Pre-Mortem
👉 “Tưởng tượng dự án [chủ đề] đã thất bại sau 1 năm; hãy liệt kê rõ 5 lý do thất bại và cách cụ thể phòng tránh từng lý do.” - Nghĩ Tình Huống Ngược (What-If Backwards)
👉 “Nếu [sự cố] chưa từng xảy ra thì có 3 điều quan trọng nào khác biệt? Từ đó rút ra bài học giá trị nhất.” - SCAMPER
👉 “Sử dụng phương pháp SCAMPER để đưa ra 7 cải tiến cụ thể (mỗi chữ cái một cải tiến) cho [sản phẩm/dịch vụ].” - TRIZ
👉 “Xác định mâu thuẫn chính trong [chủ đề] và áp dụng nguyên tắc TRIZ để đưa ra giải pháp tiêu chuẩn hiệu quả nhất.” - Lateral Thinking
👉 “Đề xuất 3 ý tưởng bất ngờ, không rõ ràng liên quan nhưng có khả năng giải quyết hiệu quả [vấn đề].” - So Ánh Quang (Analogy Thinking)
👉 “Lấy cảm hứng từ cách ngành [A] giải quyết vấn đề, đề xuất 3 giải pháp sáng tạo áp dụng cho [ngành B hoặc chủ đề].” - Suy Ngược (Inversion)
👉 “Liệt kê 5 cách chắc chắn sẽ làm [mục tiêu] thất bại, sau đó đảo ngược thành 5 chiến lược hiệu quả nhất để thành công.” - Prototype Nhanh
👉 “Mô tả đơn giản và cụ thể 3 bước chính để tạo nhanh prototype cho ý tưởng [chủ đề].” - Kiểm Định Giả Thuyết (Hypothesis Testing)
👉 “Đưa ra một thử nghiệm nhỏ gọn và thiết thực để nhanh chóng kiểm chứng giá trị của ý tưởng [chủ đề].” - Blue Ocean
👉 “Đề xuất 3 cơ hội lớn chưa được khai thác (đại dương xanh) trong lĩnh vực [ngành].” - Jobs-to-Be-Done
👉 “Từ góc nhìn khách hàng, họ thực sự muốn hoàn thành điều gì khi sử dụng [sản phẩm/dịch vụ]?” - 6 Chiếc Nón Tư Duy
👉 “Phân tích [vấn đề] thật rõ ràng lần lượt bằng 6 chiếc nón tư duy (Thông tin, Cảm xúc, Tiêu cực, Tích cực, Sáng tạo, Tổng kết).”
